بزرگنمايي:

فصل تجارت - دنیای اقتصاد: مدیر دفتر پژوهش‌های اقتصاد و توسعه اتاق مشهد درباره پیامدهای بی‌توجهی به تولید آمارمحور اشتغال در بخش کشاورزی خراسان هشدار داد. سیدمحمد بحرینیان که پژوهش های تحلیلی او در سال‌های گذشته و پس از همکاری اش با دفتر پژوهش های اتاق ایران بیشتر از گذشته مورد توجه قرار گرفته است، در گفت‌وگویی با خبرگزاری دانشجویان ایران درباره تهدیدهایی که اقتصاد خراسان را با خطر مواجه کرده، هشدار داده است.

بحرینیان با بیان اینکه خراسان رضوی از یک بخش کشاورزی بزرگ و یک بخش صنعتی کوچک در مقایسه با کل کشور برخوردار است و این امر به قیمت نابودی منابع زیرزمینی استان صورت می‌گیرد؛ معتقد است: رشد در حوزه کشاورزی در استانی مانند خراسان‌رضوی با این ویژگی‌های اقلیمی، باعث زوال منابع طبیعی برای آیندگان این استان می‌شود.
بحرینیان با اشاره به عدم تناسب نرخ تولید ناخالص داخلی (GDP) در خراسان رضوی طی 10 سال اخیر که همواره ثابت بوده است و باعث شده تا این استان به لحاظ درآمد سرانه رتبه 22 استان های کشور را کسب کند، یادآوری می‌کند که این رتبه شایسته استانی با ظرفیت‌های ویژه جغرافیایی و گردشگری خراسان رضوی نیست.
به بیان بحرینیان از سوی دیگر اما رشد اقتصادی اعلام شده در خراسان رضوی در سال 1400، 3.5 درصد بوده که این میزان برای سال 1401، 7.2 درصد هدف‌گذاری شد، هدفی که رسیدن به آن در سال گذشته با اما و اگرهای زیادی مواجه شد، به طوری که رئیس سازمان برنامه و بودجه خراسان رضوی نیز در آبان ماه سال گذشته اعلام کرد رشد اقتصادی هدف‌گذاری شده قطعا محقق نخواهد شد؛ چراکه رسیدن به این رشد مستلزم افزایش سرمایه‌گذاری و بهره‌وری است که در رابطه با هر دو مساله چشم انداز روشنی وجود ندارد.
اما آنچه مهمتر از عدم تحقق رشد اقتصادی هدف‌گذاری شده در خراسان رضوی به نظر می‌رسد، دوری از واقع‌بینی در تعیین اهداف و شاخص‌ها است، به طوری که هدف‌گذاری‌های ما بیشتر از آن که واقعی باشند «کاغذی» به نظر می‌رسند.
بحرینیان به واکاوی موانع رشد اقتصادی در خراسان رضوی پرداخته و تصریح می‌کند: نرخ رشدهایی که در کشور ما اعلام می‌شود کیفیت لازم را برای ایجاد حرکت توسعه‌ای ندارد. بحرینیان با طرح این ادعا که یکی از سالم‌ترین بخش‌های صنعتی ایران در استان خراسان‌رضوی است، بیان کرد: این ادعا را به این علت مطرح می‌کنم که بیش از 95 درصد صنعت و اقتصاد ما در این استان در دستان بخش خصوصی واقعی است و برخلاف بسیاری از استان‌ها، بخش خصولتی در استان سهم و نقش پررنگی ندارد.
او با انتقاد از بی ‌مهری‌هایی که نسبت به بخش خصوصی صورت می‌گیرد، می‌گوید: بخش خصوصی و حوزه صنعت در خراسان‌رضوی با اینکه سهم پررنگی در اقتصاد دارد، اما مشاهده می‌کنیم در ایام خاصی از سال برق و گاز آنها قطع می‌شود و کارخانه‌ها را دچار خسارت‌های سنگینی می‌کند، این در حالی است که برق و گاز بخش‌های تجاری همچون مال‌ها و ساختمان‌های بیش از 20 طبقه تجاری حتی ساعتی هم قطع نمی‌شود. در نهایت اینکه کسی پاسخگوی زیانی که فعالان بخش صنعت می‌بینند، نیست.
نیاز به تامل درباره کیفیت رشد اقتصادی
بحرینیان با اشاره به تجربه سایر کشورها در توجه به کیفیت رشد می‌گوید: کیفیت رشدی که استان خراسان‌رضوی دارد، نشان می‌دهد بخش قابل‌توجهی از این رشد از بخش خدمات می‌آید؛ آن هم از نوع خدماتی که بخش قابل تاملی از آن مولد نیست.
این فعال اقتصادی با تأکید بر اینکه خدماتی که نتیجه تولید داخل باشد، ارزش بالایی دارد، می‌افزاید: در کشورهای دیگر این خدمات، مولود تولید داخل است، در نتیجه نرخ اشتغال هم به صورت افزایشی حرکت می‌کند و ارزش‌افزوده به مثابه یک خون تازه وارد شریان‌های اقتصادی می‌شود، اما اگر ارزش‌افزوده از خدماتی ایجاد شود که زاییده تولید خارج باشد، مانند خون مرده‌ای است که در اقتصاد جاری می‌شود. بحرینیان با طرح این پرسش که آیا برای این حجم از زائر و گردشگری که به خراسان‌رضوی می‌آیند، برنامه‌ریزی دقیقی صورت گرفته که وقتی می‌خواهند از مشهد بروند چه چیزی با خود ببرند؟، گفت: در واقع همان‌گونه که برای اقتصاد کشور باید برنامه منسجم و علمی داشته باشیم، به‌تبع برای این استان هم برنامه علمی و منسجمی را باید شاهد باشیم که با وجود ظرفیت عظیم زائران بارگاه امام هشتم، بخش خدمات ما در خدمت اقتصاد فناورانه مولد و ارزش‌افزوده واقعی مبتنی بر صنعت باشد که به این خیل عظیم زائران ارائه شود.
مدیر دفتر پژوهش‌های اقتصاد و توسعه اتاق مشهد تاکید کرد: نرخ رشدی که اعلام می‌شود ناشی از تولیدی که خون تازه به اقتصاد خراسان‌رضوی وارد کند، نیست و عموماً بخش قابل‌توجهی از آن ناشی از کشاورزی سنتی و حوزه خدمات ناشی از ارزش‌افزوده صنعتی مولود خارج کشور است. این فعال اقتصادی ادامه می‌دهد: برخلاف بسیاری از کشورهای تازه توسعه‌یافته دنیا که در آنها سهم و تعداد اشتغال در کشاورزی سنتی کاهشی است، در ایران به علت ناتوانی بسیاری از دولت‌ها در بیش از یکصد سال گذشته در ایجاد اشتغال در بخش‌های مناسب و مولد، تعداد اشتغال بخش کشاورزی افزایشی و مثبت بوده و از نخستین سالنامه آماری که در سال 1335 انتشار یافته تا آخرین سالنامه آماری که در سال 1400 منتشر شده، مشاهده می‌کنیم که در کمال حیرت تعداد اشتغال در بخش کشاورزی کشور افزایش یافته است، اما به قیمت نابودی منابع طبیعی غیرقابل جبران کشور. وی خاطرنشان می‌کند: نکته قابل تأمل دیگر این است که وفق داده‌های مرکز آمار ایران در حساب‌های منطقه‌ای سال 1390 تا سال 1398 با میانگین‌ 9 ساله درمی‌یابیم که سهم ارزش‌افزوده بخش کشاورزی در کل کشور از کل GDP 8.1 درصد است، اما این سهم در استان از GDP استانی که با کمبود شدید منابع آبی مواجه است 11.1 دهم درصد است. این فعال اقتصادی با اشاره به اینکه میانگین 9 ساله سهم ارزش‌افزوده بخش صنعت از کل GDP در کشور 14.9 درصد است، درحالی‌که این سهم در استان از GDP استانی 12.5 درصد است، ادامه داد: به عبارت دیگر، استان ما از یک بخش کشاورزی بزرگ و یک بخش صنعتی کوچک در مقایسه با کل کشور برخوردار است که این امر به قیمت نابودی منابع زیرزمینی استان صورت می‌گیرد؛ چراکه رشد در حوزه کشاورزی در استانی مانند خراسان‌رضوی با این ویژگی‌های اقلیمی، باعث نابودی منابع طبیعی برای آیندگان این استان می‌شود.
ضعف فناورانه نرخ رشد در خراسان رضوی
مدیر دفتر پژوهش‌های اقتصاد و توسعه اتاق مشهد با اشاره به اینکه براساس داده‌های رسمی مرکز آمار ایران در حساب‌های منطقه‌ای با محاسبه میانگین برای سال‌های 1398-1390 که در دفتر پژوهش‌های اتاق بازرگانی صورت پذیرفته، درصد ارزش‌افزوده بخش خدمات در خراسان‌رضوی بیش از 65 درصد است، خاطرنشان کرد: در نتیجه این نرخ رشدی که برای استان اعلام می‌شود از تولید، حوزه صنعت و حتی کشاورزی مدرن به دست نمی‌آید، همین مساله باعث شده میزان نرخ رشدی که اعلام می‌شود ملموس نباشد و نتوانیم اشتغال کافی ومفید، کارآمد و پایدار که مستقل از عوامل برون‌زا باشد، در استان ایجاد کنیم. وی تصریح کرد: اگر به طبقه‌بندی جهانی سطح فناوری تولیدات صنعتی که در چهار طبقه معرفی شده و مورد استفاده است، مراجعه کنیم و صنایع استان را در آن قرار دهیم، بیش از 60 درصد صنایع استان خراسان‌رضوی در پایین‌ترین طبقه، یعنی صنایع با فناوری پایین (Low Technology) قرار می‌گیرند که شامل صنایع غذایی، آشامیدنی، پوشاک و منسوجات، مبلمان و ... می‌شود.
مدیر دفتر پژوهش‌های اقتصاد و توسعه اتاق مشهد اظهار کرد: حتی رشد در حوزه صنایع غذایی هم گاهی به قیمت نابودی منابع طبیعی برای آیندگان صورت می‌گیرد. عدم اهلیت حرفه ای بسیاری از تصمیم گیران اقتصادی کشور در یک سدۀ گذشته باعث شده در حوزه صنعت قابلیت و توان رقابت درسطح بین المللی را نداشته باشیم.
تفاوت رشد واقعی با رشد فقرزا و توهمی
بحرینیان میان رشد فقرزا، رشد توهمی و میزان نرخ رشد واقعی تفکیک قائل می‌شود و می‌گوید: ما در تعیین شاخص‌های‌مان واقع‌بینی نداریم و هدف‌گذاری‌های‌مان کاغذی تعیین می‌شود. این فعال اقتصادی با بیان اینکه متأسفانه آمار رشد ما در حوزه صنعت منفی است، درحالی‌که بیشترین مالیات از آنها گرفته می‌شود، افزود: اما کمترین میزان تسهیلات به بخش صنعت و بیشترین میزان تسهیلات به بخش خدمات داده شده است.
بحرینیان با ارائه آماری از بانک مرکزی که درباره روند مقایسه سپرده‌های بانکی استان‌ها با تسهیلات پرداختی پس از کسر ذخایر قانونی آنها در استان خراسان‌رضوی بود، گفت: این آمار مربوط به بهمن سال 1401 است و مسوولان استان نباید به این آمار افتخار کنند، زیرا براساس اعلام بانک مرکزی، جمع سپرده‌های استان بیش از 295 هزار میلیارد تومان و پس از کسر ذخایر قانونی بیش از 261 هزار میلیارد تومان بوده، اما تسهیلاتی که در استان داده شده، اندکی بیش از 181 هزار میلیارد تومان بوده است. مدیر دفتر پژوهش‌های اقتصاد و توسعه اتاق مشهد بیان کرد: یعنی بیش از 80 هزار میلیارد تومان به جای دیگری رفته است، به عبارتی، بخشی از پول و ثروت مردم این استان در اینجا خرج نشده و به استان‌های دیگر رفته است. وفق داده‌های مرکز آمار ایران در سال 1398 سرانه ارزش‌افزوده بخش ساخت صنعتی استان اندکی بیش از 3 میلیون و500 هزارتومان است، درحالی‌که میانگین کل کشور اندکی بیش از 6میلیون و 900 هزار تومان است. برای نمونه این سرانه ارزش‌افزوده صنعتی در استان اصفهان 10 میلیون و 900 هزار تومان است. یعنی بین 31 استان، خراسان‌رضوی رتبه 22ام را دارد. یکی از عواملی که سبب شده درآمد سرانه استان پایین باشد، همین مساله است.